ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ ΣΤΗΝ «ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ» τα ιδρύματα των πρώην πρωθυπουργών, για τα οποία είχε ανασταλεί η κρατική χρηματοδότηση στα χρόνια της κρίσης, και πλέον μπορούν –από πέρσι– να χρηματοδοτούνται ξανά από τον κρατικό προϋπολογισμό. Τα ιδρύματα αυτά σήμερα λειτουργούν είτε ως μηχανισμοί πολιτικών οικογενειών για τη διατήρηση πολιτικής ισχύος και επιρροής, είτε ως μέσα πολιτικής παρέμβασης στις πολιτικές εξελίξεις, με μοναδική εξαίρεση ίσως το ίδρυμα Σημίτη.

Στη χώρα μας έχουμε πέντε ιδρύματα πρώην πρωθυπουργών και ένα ινστιτούτο, του Αλέξη Τσίπρα, που σχεδιάζει όμως να γίνει σύντομα ίδρυμα και αυτό. Το ίδρυμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που συστάθηκε το 1983, είναι το πιο παλιό και το πιο κραταιό από όλα, με ιδιόκτητα πολυτελή γραφεία στη Φιλοθέη. Τα υπόλοιπα ιδρύματα πρώην πρωθυπουργών είναι του Ανδρέα Παπανδρέου (1996) που βρίσκεται στον Κεραμεικό, του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη (1998) που βρίσκεται κι αυτό στον Κεραμεικό, του Κώστα Σημίτη (2007) στην οδό Βαλαωρίτου, στο Κολωνάκι, του Αντώνη Σαμαρά (2022) στην Πλάκα και το ινστιτούτο του Αλέξη Τσίπρα (2024) που βρίσκεται στη λεωφόρο Αμαλίας.

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει αρκετή αδιαφάνεια γύρω από τα οικονομικά των ιδρυμάτων και οι ιστοσελίδες τους δεν δίνουν πληροφορίες για το θέμα αυτό, ούτε δημοσιοποιούν τα έσοδα και τα έξοδά τους. Πλην του ιδρύματος Σημίτη, που πληρώνει ενοίκιο για ένα μικρό γραφείο στην οδό Βαλαωρίτου, τα υπόλοιπα ιδρύματα έχουν κάνει χρήση του προνομίου να τους διατεθεί δημόσιο κτίριο από το υπουργείο Πολιτισμού.

Τυπικά, όλα αυτά τα ιδρύματα έχουν συσταθεί για να διαφυλάξουν και να αξιοποιήσουν τα πολιτικά αρχεία των πρώην πρωθυπουργών και να αναδείξουν το όποιο έργο τους, προβάλλοντας –επιλεκτικά κάποιες φορές– όσα κρίνουν πως δικαιώνουν την πολιτική διαδρομή τους. Τα ιδρύματα αυτά, ωστόσο, λειτουργούν και ως think tank και πολιτικά εργαλεία.

Όλα τα ιδρύματα ελέγχονται από τις οικογένειες των πρώην πρωθυπουργών. Το ισχυρό και με σημαντικούς πόρους Ίδρυμα Κωνσταντίνου Καραμανλή ελέγχεται από τον αδελφό του, Αχιλλέα, και τα παιδιά του. Το Ίδρυμα Κωνσταντίνου Μητσοτάκη από τις κόρες του, Κατερίνα και Αλεξάνδρα, ενώ πριν γίνει πρωθυπουργός ρόλο σε αυτό έπαιζε και ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Το Ίδρυμα Ανδρέα Παπανδρέου ελέγχεται από τα παιδιά του και κυρίως από τον Γιώργο Παπανδρέου, ενώ στο ίδρυμα του Αντώνη Σαμαρά πρόεδρος είναι η σύζυγός του, Γεωργία, όπως και στο ίδρυμα Κώστα Σημίτη, όπου πρόεδρος είναι η Δάφνη Σημίτη.

Το ινστιτούτο του Αλέξη Τσίπρα είναι το νεότερο από όλα και διοικείται από τον ίδιο και τον διευθυντή του, Μιχάλη Καλογήρου. Όπως ανέφερε στη LiFO ο κ. Καλογήρου, η διαδικασία για τη σύσταση ενός ιδρύματος με κοινωφελή χαρακτήρα, όπως θεωρούνται τα ιδρύματα των πρώην πρωθυπουργών, είναι αρκετά χρονοβόρα και γι’ αυτό ίδρυσαν πρώτα το ινστιτούτο, ώστε να ξεκινήσουν άμεσα τις εκδηλώσεις και τη δραστηριότητα που προγραμμάτιζαν. Ωστόσο η διαδικασία για τη δημιουργία ιδρύματος και από την πλευρά του Αλέξη Τσίπρα έχει ξεκινήσει και αναμένεται να ολοκληρωθεί το επόμενο διάστημα.

Τα ιδρύματα ως μηχανισμοί ισχύος και δικτύωσης

Με εξαίρεση το ίδρυμα του Κώστα Σημίτη, όλα τα υπόλοιπα λειτουργούν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, και ως μηχανισμοί πολιτικής ισχύος, ή τουλάχιστον αυτή η πρόθεση υπήρχε όταν συστάθηκαν. Εκτός από μέσα διαχείρισης πολιτικής μνήμης, αποτελούν επίσης μέσα δικτύωσης και προβολής. Νομικά είναι αστικά μη κερδοσκοπικά σωματεία με κοινωφελή σκοπό και θεσμικά δεν ασκούν πολιτική εξουσία. Στην πράξη, ωστόσο, ειδικά τα ιδρύματα των πολιτικών τζακιών (Καραμανλή, Μητσοτάκη, Παπανδρέου) προσφέρουν στις οικογένειές τους μια υποδομή, ορατότητα και επιρροή μέσα από εκδηλώσεις, χορηγίες, συνέδρια, συνεργασίες με think tanks αλλά και ιδρύματα ξένων χωρών. Όλα αυτά εξαρτώνται βέβαια από το πόσο ενεργή είναι η κάθε οικογένεια, από τους πόρους που διαθέτει αλλά και από τη σύνδεσή της με τα κόμματα εξουσίας.

Το ίδρυμα Καραμανλή λειτούργησε σε έναν βαθμό ως δίκτυο επιρροής και ισχύος της «καραμανλικής τάσης» στη Νέα Δημοκρατία. Το ίδρυμα Παπανδρέου υπήρξε όχημα προβολής του Γιώργου Παπανδρέου μετά την αποχώρησή του από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, μέσα από το οποίο προώθησε διάφορες δραστηριότητές του και ακόμα και τώρα προσπαθεί να έχει πολιτικό ρόλο στις σύγχρονες εξελίξεις μέσα από παρεμβάσεις του, περιορισμένης ωστόσο επιρροής.

Στην περίπτωση του ιδρύματος Μητσοτάκη, είναι χαρακτηριστικό πως υπήρξε ιδιαίτερα ενεργό πριν από τις εκλογές του 2019, τις οποίες κέρδισε η ΝΔ και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ενώ μετά την ανάληψη της εξουσίας δεν είναι εξίσου δραστήριο.

Το 2017 και το 2018 το Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης» και η ομώνυμη Έδρα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ διοργάνωνε μεγάλες εκδηλώσεις στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με καλεσμένους καθηγητές από το εξωτερικό τους οποίους προλόγιζε ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

Η χρηματοδότηση των ιδρυμάτων πριν και μετά την κρίση

Οι οικονομικοί πόροι των ιδρυμάτων πρώην πρωθυπουργών στην Ελλάδα πριν από την κρίση του 2010 προέρχονταν σε μεγάλο βαθμό από τον κρατικό προϋπολογισμό, ο οποίος τα χρηματοδοτούσε ετησίως με το ποσό των 225.000 ευρώ, ενώ τους παρέχονταν και ορισμένα προνόμια, όπως η διάθεση δημοσίων κτιρίων για την έδρα τους από το υπουργείο Πολιτισμού. Αυτό άλλαξε με απόφαση της Άννας Διαμαντοπούλου το 2010, σε μια περίοδο κατά την οποία λαμβάνονταν μέτρα ακραίας λιτότητας και η λαϊκή οργή κατά των πολιτικών ήταν έντονη, οπότε κρίθηκε ότι έστω και για λόγους συμβολικούς έπρεπε να περικοπούν και αυτά τα κονδύλια. Ορισμένοι το αποδέχθηκαν τότε ως δίκαιη απόφαση, ενώ άλλοι έγιναν έξαλλοι και διαμαρτύρονταν.

Με επιστολή της τότε υπουργού Παιδείας προς τα ιδρύματα Καραμανλή, Παπανδρέου, Μητσοτάκη και Σημίτη (αυτά που υπήρχαν τότε), ανακοινώθηκε η αναστολή της κρατικής χρηματοδότησης των ιδρυμάτων πρώην πρωθυπουργών στην Ελλάδα. Η επιστολή ανέφερε ότι ο ελληνικός λαός υποβάλλεται σε σκληρές οικονομικές θυσίες και η απόφαση αυτή πρέπει να γίνει αποδεκτή όχι μόνον ως αναγκαία αλλά και ως συμβατή προς τους σκοπούς των ιδρυμάτων ενέργεια.

Τα ιδρύματα ωστόσο στηρίζονταν πάντα και στις εισφορές από ιδιώτες και επιχειρήσεις ή άλλου είδους ιδρύματα, ενώ μπορούσαν και μπορούν να έχουν έσοδα από δραστηριότητες ή να αντλούν πόρους και από ευρωπαϊκά προγράμματα. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει αρκετή αδιαφάνεια γύρω από τα οικονομικά των ιδρυμάτων και οι ιστοσελίδες τους δεν δίνουν πληροφορίες για το θέμα αυτό, ούτε δημοσιοποιούν τα έσοδα και τα έξοδά τους. Πλην του ιδρύματος Σημίτη, που πληρώνει ενοίκιο για ένα μικρό γραφείο στην οδό Βαλαωρίτου, τα υπόλοιπα ιδρύματα έχουν κάνει χρήση του προνομίου να τους διατεθεί δημόσιο κτίριο από το υπουργείο Πολιτισμού.

Μετά από δέκα χρόνια αναστολής της κρατικής χρηματοδότησής τους, από πέρσι τα ιδρύματα των πρώην πρωθυπουργών, με άρθρο στον νόμο για την «Προστασία του εθελοντισμού, ενίσχυση της δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών, φορολογικά κίνητρα για την ενίσχυση της κοινωφελούς δράσης των Ο.Κοι.Π και λοιπές διατάξεις», που έφερε η κυβέρνηση Μητσοτάκη το 2021, μπορούν να λαμβάνουν πλέον ξανά από τον κρατικό προϋπολογισμό 50.000 ευρώ ετησίως, αλλά και οποιοδήποτε άλλο ποσό, με την προϋπόθεση να είναι εγγεγραμμένα στο ειδικό μητρώο για τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών του υπουργείου Εσωτερικών, κάτι που έσπευσαν όλα να κάνουν.